Tekstbegrip is een complexe vaardigheid. Om leerlingen die goed aan te leren, moet je je leesonderwijs op zeven pijlers bouwen, zeggen Nederlandse leesonderzoekers in De zeven pijlers van onderwijs in begrijpend lezen. Roel van Steensel licht de pijlers toe.

Je was een van de redacteuren van het eveneens recent verschenen Leer ze lezen. Wat voegt nog een nieuw boek toe?
‘Het diept een van de secties uit Leer ze lezen, tekstbegrip, verder uit. Leesonderzoekers uit onder meer Leiden, Utrecht, Nijmegen, Gent en Rotterdam hebben de krachten gebundeld en beschrijven de kernelementen voor effectief onderwijs in begrijpend lezen, zoals woordenschat, leesstrategieën en tekststructuur. We integreren die vervolgens in een samenhangend onderwijsmodel. Dat is misschien wel onze belangrijkste boodschap: om leerlingen tekstbegrip bij te brengen moet je echt kiezen voor een integrale aanpak.’

Hoe ziet dat model eruit?
‘Dat omvat zeven pijlers. De eerste is dat je nooit zomaar leest, maar altijd met een doel. Binnen onderwijs is dat doel kennisontwikkeling. Tekstbegrip en achtergrondkennis versterken elkaar: je leest om kennis te vergaren en met achtergrondkennis begrijp je teksten sneller. Je kunt die relatie benutten door langere tijd te lezen rond brede thema’s, de tweede pijler. Zo vergaren leerlingen steeds meer kennis over een thema en kunnen ze steeds moeilijkere teksten daarover aan. Dat bereik je niet met korte methodeteksten over telkens weer een ander onderwerp.’

Dat vraagt dus om een andere didactiek?
‘Ja. Je moet allereerst thema’s kiezen waarin veel perspectieven en subthema’s mogelijk zijn. Niet “ridders”, maar bijvoorbeeld “dagelijks leven in de middeleeuwen”. Vervolgens bouw je per thema, een volgende pijler, een verzameling teksten op waarmee leerlingen hun woordenschat en kennis kunnen uitbreiden. Deels bestaat je leesonderwijs uit wat wij kennisontwikkelingslessen noemen: lessen waarin leerlingen zelfstandig lezen. Want door veel te lezen word je leesvaardiger. Maar je moet leerlingen ook manieren leren om, als ze iets niet begrijpen, verder te kunnen. Daarom zijn er ook expliciete-instructielessen, de vierde pijler. Hierin doe je voor hoe je zelf leest en wat je doet als je een lastige passage tegenkomt. Zo leer je leerlingen om hun eigen leesproces te monitoren en aan te sturen.’

Is zelfstandig lezen hetzelfde als vrij lezen?
‘Niet helemaal, want leerlingen lezen wel rond het thema, ze zijn dus niet helemaal vrij in wat ze lezen. Bovendien bereid je dit als leraar voor, door eerst achtergrondkennis te activeren of aan te bieden. Zo help je, pijler vijf, ook zwakke lezers goed beslagen ten ijs te komen. Want met extra achtergrondkennis kun je zwakke leesvaardigheid compenseren. Na het stillezen bespreek je samen de teksten.’

Waarom doen jullie in het boek een oproep aan toetsontwikkelaars?
‘Toetsen en monitoring is de zesde pijler. Dat kan informeel, bijvoorbeeld door te observeren tijdens het stillezen en door leerlingen te laten vertellen over wat ze gelezen hebben. En het kan formeel, alleen schort het aan goede toetsen voor diep lezen. De lvs- en methodetoetsen zijn vaak te oppervlakkig, ze meten niet of leerlingen kunnen reflecteren op een tekst, deze kunnen evalueren en de informatie kunnen afzetten tegen kennis die ze al hebben. Juist voor dat diep lezen, zo weten we uit PISA, moet meer aandacht komen.’

En pijler nummer zeven?
‘Dat is als school doelgericht werken aan goed leesonderwijs. En laat je daarbij leiden door bevindingen uit onderzoek. Mede door de NPO-gelden schieten de initiatieven voor leesonderwijs als paddenstoelen uit de grond, maar lang niet alle kennis die het veld in wordt geslingerd, is gefundeerd.’

Heb je tips voor scholen?
‘Durf meer afstand te nemen van de methodes. Verder is het nuttig om bij het selecteren van thema’s meteen te definiëren wat je leerlingen wilt leren en welke teksten en opdrachten daar dan bij horen. Je kunt hiervoor bijvoorbeeld werken met een regiegroepje. Integraal leesonderwijs geven betekent een knop omzetten én het betekent meer werk. Daar kan ik helaas niets anders van maken. Maar we weten dat het werkt: het maakt leerlingen leesvaardiger en gemotiveerder.’

Thoni Houtveen en Roel van Steensel (red.), De zeven pijlers van onderwijs in begrijpend lezen. Eburon, 2022 (Stichting Lezen Reeks, deel 35).

Dit artikel schreef ik voor Didactief, mei 2022.