Literatuurlessen in de bovenbouw lenen zich bij uitstek om leerlingen kritisch te leren denken. Neerlandicus Martijn Koek onderzocht hoe je dat kunt aanpakken.

‘Bij jou moeten we veel kritischer denken dan in andere lessen.’ Martijn Koek, voormalig leraar Nederlands en nu docent Taaldidactiek aan de Hogeschool van Amsterdam, hoorde het zijn leerlingen regelmatig zeggen. Behalve trots maakte het hem ook nieuwsgierig: wat maakt dat je met literatuuronderwijs kunt werken aan de kritische zin van leerlingen en hoe pak je dat aan? Dat ging hij uitzoeken met een Dudoc-Alfa onderzoeksbeurs.

Literatuur heeft de kracht het gewone ongewoon en het nieuwe bekend te maken. Het doet een appel op lezers het gewone denken even opzij te zetten. De-automatisering noemt Koek dat. Bovendien nodigt literatuur uit tot het (re)construeren van betekenissen. Literatuur leren lezen en waarderen gaan daardoor hand in hand met kritisch leren denken. Koek spreekt daarom van Kritisch Literair Begrijpen (KLB).

Hij ontwikkelde lesmateriaal dat deze denkprocessen bij leerlingen stimuleert. Met opdrachten zoals andermans interpretaties van tekstfragmenten beoordelen of uit meer interpretaties die ene kiezen die jij het beste vindt. Het gaat daarbij niet om goede of foute antwoorden, maar om het stimuleren van de eigen reflectie. Onderzoek onder 341 leerlingen uit de bovenbouw van het vwo wijst uit dat leerlingen die volgens deze aanpak les kregen, kritischer gingen denken. Leerlingen die regulier les kregen, gingen niet vooruit.
Neem eerste reacties van leerlingen op literaire teksten serieus (‘ik begrijp er niets van’ of ‘rare hoofdpersoon’), stelt Koek. Ze vormen het vertrekpunt om verder te kijken. En geef niet te snel op: Leerlingen die gewend zijn om in de klas zo snel mogelijk tot een juist antwoord te moeten komen, raken misschien gefrustreerd als ze het gewone denken opzij zetten. Maar dat mag. ‘Frustratie is juist een teken dat de leerprocessen voor KLB in gang gezet zijn.’
 

Martijn Koek, Think twice. Literature lessons that matter. Proefschrift Universiteit van Amsterdam, 2022.